صفحه 381

احتكار

مسئله 40- از گناهان بزرگ در اسلام احتكار است، و در روايات آمده است كه پروردگار عالم از محتكر بيزار است، و گناه آن در حدّ قتل نفس است، و معناى آن اين است كه چيزى را كه امّت اسلامى به آن احتياج دارند نگاه دارد و آن را در معرض فروش قرار ندهد، و آن اقسامى دارد:

الف) نگاهدارى چيزى براى این‌که بازار سياه درست شود و آن را به قيمت گران بفروشد. و اين قسم، فرد بارز احتكار است و قطعاً روايات حرمت، شامل آن مى‏شود.

ب) نگاهدارى براى این‌که مردم يا حكومت اسلامى را در مضيقه قرار دهد و يا ضرر به اقتصاد مملكت اسلامى بزند، و معلوم است كه اين قسم گناهش خيلى بالاتر از گناه قسم اوّل است و گاهى محتكر مصداق مفسد فى الارض محسوب مى‏شود.

ج) نگاهداشتن چيزى كه بازار آن كساد است، گرچه مردم احتياج به آن هم دارند، براى این‌که آن چيز رونقى پيدا كند، اين قسم نيز حرام است، گرچه حرمت آن به اندازۀ قسم اوّل و دوّم نيست.

د) نگاه داشتن چيزى كه به اندازۀ تقاضاى مردم موجود است و عرضه نكردن آن، ضرر اقتصادى يا غيراقتصادى ندارد، اين قسم حرام نيست، گرچه سزاوار است از اين قسم هم پرهيز نمايد.

هـ) نگاه داشتن چيزى كه خود احتياج به آن دارد، نظير نگاه‏داشتن گندم براى مصرف سال خود، و اين قسم نيز حرام نيست، گرچه مردم به آن احتياج داشته باشند؛ ولى در صورت احتياج شديد مردم، سزاوار نيست كه نگاه دارد، زيرا ايثار و فداكارى بايد از جمله سجاياى مسلمان باشد.

مسئله 41- احتكار، منحصر به مثل گندم و جو نيست، بلكه چنان‌که گفته شد در هر چيزى حتّى پول هم مى‏آيد.

مسئله 42- اگر محتكر رفع يد از كار زشت خود نكرد، حكومت اسلامى اوّلًا اخطار و امر به‏ فروش آن جنس مى‏كند، و اگر به كارش ادامه داد، حكومت اسلامى آن جنس را به قيمت متعارف مى‏فروشد و پول آن را به محتكر مى‏دهد.

مسئله 43- اگر جنسى را به قيمت گران خريد و بعداً آن جنس ارزان شد، نمى‏تواند براى رسيدن به پول خود آن جنس را احتكار كند، و بايد هر چه زودتر اگر مردم به آن احتياج دارند، آن جنس را به قيمت روز بفروشد.

صفحه 382

مسئله 44- اگر به‌واسطۀ احتكار، جنس گران شد، مى‏تواند آن را به قيمت روز بفروشد، ولى گناه احتكار را دارد، گرچه سزاوار است كه آن را به قيمت‏گران نفروشد.

مسئله 45- توبۀ محتكر، پشيمانى از گذشته و تصميم بر ترك آن كار زشت است، و جبران خسارت اقتصادى كه به‌واسطۀ احتكار به وجود آورده لازم نيست، گرچه سزاوار است.

مسئله 46- اگر اموالى را از راه احتكار به‌دست آورد، گرچه مالك مى‏شود و اگر توبه از آن گناه نمود قبول مى‏شود، ولى مسلمان واقعى آنچه را از اين راه قبيح به‌دست آورده، انفاق مى‏كند و بهتر از آن اين است كه به حكومت اسلامى بدهد.